“Een brug tussen Afrikaanse en Europese kunst”
Een kind, een buffel en een schitterend masker vormen de ingrediënten van de wonderlijke animatiefilm KUUMBA UMBO. Tijdens het Filem’on Festival vertelde de Belgisch-Russische regisseur Ekaterina Ogorodnikova hoe deze elementen samen een verhaal vormen over een jongen die in Afrika opgroeit tot man.
KUUMBA UMBO betekent ‘De geboorte van de vorm’ in het Swahili en lijkt gesitueerd in een tijdloze wereld.
Ogorodnikova: De geboorte van de vorm is de geboorte van de wereld. Vanaf onze kindertijd tot het moment waarop we onze laatste adem uitblazen, leren we over de wereld rondom ons en proberen daarin onze plaats te vinden.
Via het verhaal van een Afrikaans masker vertelt KUUMBA UMBO over een kind dat opgroeit tot man.
Ogorodnikova: Het kind groeit op, samen met zijn vriend de buffel. We volgen hem tijdens zijn initiatierite als tiener. Hij wordt maker van maskers, de belangrijkste job in het dorp. In de openingsscène is hij in het woud op zoek naar het geschikte hout om een masker te maken dat de dorpelingen gebruiken tijdens ceremonies. De buffel uit zijn kindertijd inspireert hem voor de vorm.
In de laatste minuut verandert het verhaal van toon, wanneer dit masker opduikt in een westerse galerij of tentoonstelling.
Ogorodnikova: Toen ik aan de film begon, was het einde nog niet helemaal duidelijk. Tot ik op een dag een Afrikaans gezin in Brussel voor het raam van een kunstgalerij zag staan. Het regende en de vader, moeder en drie kinderen keken naar binnen, naar de Afrikaanse maskers en sculpturen. Ze waren ingetogen, de vader keek alsof hij in gebed was. Ik begreep: deze mensen kijken niet naar de prijs of de schoonheid van deze voorwerpen; ze zijn geïnteresseerd in iets groters, iets betekenisvol. Op dat moment kreeg het verhaal zijn definitieve vorm.
Wat is het verhaal achter dat masker?
Ogorodnikova: Het Goli Glin masker komt uit de Ivoorkust. Goli Glin, zoon van de god Nyama, is een mythische held van het Baule volk. Hij heeft elementen van een buffel en een antiloop. Het masker vormt een brug tussen de Afrikaanse en Europese kunst. Het inspireerde talrijke kubisten en fauvisten, zoals Pablo Picasso, die het gebruikte in zijn beroemde Guernica. Door het dragen van dit masker leggen de dorpelingen contact met een andere realiteit – in veel culturen transformeren mensen via de maskers die ze dragen tot andere wezens.
Eigenlijk is het masker het hoofdpersonage van jouw film.
Ogorodnikova: De film is een ode aan het creatieproces van zulke maskers. Afrikaanse kunstenaars werken vanuit een beeld in hun gedachten. Het kan een vorm zijn uit hun herinnering, iets dat ze zagen als kind en dat door de volwassen kunstenaar wordt gematerialiseerd. Daarom toon ik de kunstenaar in al zijn levensfases. Afrikaanse beeldhouwers zijn enorm vaardige ambachtslui. Ze kennen de eigenschappen van elke houtsoort en kerven hun ideeën rechtstreeks in het materiaal, zonder voorbereidende schetsen. Ik ben zelf beeldhouwer en weet hoe moeilijk het is om een vorm te creëren rechtstreeks vanuit een beeld in je gedachten.
Hoe gaf je vorm aan dat Afrikaanse landschap?
Ogorodnikova: Ik ben nooit in Afrika geweest; ik heb dit landschap nooit met mijn eigen ogen gezien. Maar ik bekeek een heleboel boeken en documentaires over Afrikaanse kunst. Misschien heb ik dit landschap wel gedroomd…
Op sommige momenten worden objecten herleid tot pure geometrische vormen, bv. de speren die door de lucht vliegen tijdens de jacht.
Ogorodnikova: Ornamenten en motieven zijn enorm belangrijk in de Afrikaanse kunst. Geometrische vormen kunnen veel symbolische betekenissen hebben. Die vormen ritmeer ik op de muziek, wat extra dynamiek geeft aan het beeld.
De kleuren in jouw film zijn beperkt – bruin, grijs, beige – maar zo rijk aan tinten en schakeringen!
Ogorodnikova: Op een speciaal soort aquarelpapier schilderde ik talloze achtergronden; duizenden schetsen met enkel kleurenpatronen; geen computerkleuren maar het resultaat van eindeloos veel experimenten.
Jouw oorspronkelijke achtergrond ligt niet in de animatiefilm.
Ogorodnikova: Ik studeerde in St. Petersburg aan de Kunstacademie in de richting Monumentale en Schone Kunsten. Daar creëerde ik monumentale werken, zoals fresco’s en mozaïeken. Sinds twee jaar woon ik in België, in Gent, waar mijn man een bedrijf heeft.
Hoe kwam je dan bij deze animatiefilm terecht?
Ogorodnikova: Ik behaalde aan de Universiteit van St. Petersburg mijn diploma in Film & Televisie, Afdeling Animatie. Mijn debuutfilm LOVE PRAY FIGHT maakte ik voor een tentoonstelling van Indiase kunst in Brussel. In mijn animatiestudio werkte ik aan een heleboel films met mijn jongste zoon, o.a. THE DOG STORY die zo’n 15 prijzen won op jeugdfilmfestivals. Animatie gaf me een nieuwe taal om over verschillende werelden te praten. Voor een grote tentoonstelling van Afrikaanse kunst in het Hermitage Paleis in St. Petersburg contacteerde de curator mij met de vraag om een korte animatiefilm te maken. De Hermitage heeft een rijke collectie waaruit ik een object mocht kiezen. Ik vond dit Goli Glin masker een interessante keuze. Dit was mijn eerste grote animatieproject.
En zullen er nog meer volgen?
Ogorodnikova: Ik zou graag een serie films maken over de geboorte van de vorm in andere culturen. Ik heb al een verhaal en een animatieschets over de boeddhistische sculpturen van Avalokiteshvara klaar. Film is als een kind dat zich aan mij vastklampt. Als je een sculptuur hebt afgewerkt, ben je er ook mee klaar. Maar KUUMBA UMBO houdt me al heel lang bezig; ik reis in de voetsporen van die film.
Gert Hermans